Przedstawiamy Państwu portal, wraz z aplikacja mobilną, ukazujący skalę szkód indywidualnych obywateli polskich powiatu zamojskiego, poniesionych podczas agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945.  

Projekt ma na celu ukazanie skali zjawiska, ale przede wszystkim daje możliwość analizy i sprawdzenia sytuacji przez każdego mieszkańca powiatu zamojskiego, którego rodzina poniosła krzywdy w czasie II wojny światowej. Realizacja projektu była możliwa dzięki ogromnej pracy zespołu badawczego, który przeanalizował tysiące dokumentów i przygotował, pod kierownictwem profesora dr hab. Mirosława Kłuska, pracownika Katedry Historii Ekonomii na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, szczegółowe dane. 

Badania, których wyniki prezentujemy, dotyczyły obszaru Zamojszczyzny w latach 1939-1945 r. Obszar ten znajdował się na terenie utworzonego przez Niemcy Generalnego Gubernatorstwa i poddawany był bezprecedensowym akcjom pacyfikacyjnym i wysiedleńczym. Okupant realizował plan wysiedlenia, wynarodowienia tych ziem i zastępowania rdzennej ludności polskiej, ludnością niemiecką, często za pomocą eksterminacji. Odbywał się on pod nazwą „Generalnego Planu Wschodniego”. Wysiedleniu zostały poddane 293 wioski, ok. 100-110 tys. osób w tym 30 000 dzieci, które często miały zostać poddane germanizacji. Ponadto jak wiele innych ziem polskich pod okupacją niemiecką, Zamojszczyzna, była obiektem bezprecedensowej grabieży mienia, dóbr kultury, przymusowych wywózek na roboty do Niemiec lub do obozów, w końcu także zniszczeń spowodowanych działaniami wojennymi, a także działalności eksterminacyjnej okupanta.

W przypadku zbrodni niemieckich popełnianych na Polakach większość sprawców nie zostało osądzonych, dlatego też powstała konieczność zbadania możliwości pociągnięcia Niemiec (jako spadkobiercy prawnego III Rzeszy) za zbrodnie i grabież dokonywane przez obywateli tego państwa popełniane na Polakach podczas II Wojny Światowej. Kwestia ta dotychczas nie była w ogóle badana, z uwagi na złożoność tematyki, tymczasem na świecie na początku XXI wieku zapadło szereg procesów, w których ofiary zbrodni (ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości, masowe morderstwa, masakry itp.) uzyskiwały zadośćuczynienie lub odszkodowanie np. za utracone mienie. Polska nigdy nie otrzymała reparacji ze strony Niemiec, indywidualne odszkodowania były nader rzadkie i symboliczne.

Stąd konieczność przeprowadzenia badań archiwalnych, które ukazują jakie szkody ponieśli mieszkańcy Zamojszczyzny, ile kosztowała ich walka o pozostanie Polakami, na swojej ziemi. W tym celu zbadane i opisane zostały miejsca zbrodni wojennych, egzekucji mieszkańców Zamojszczyzny, czy miejsca grabieży polskiego mienia oraz dóbr kultury, jak również przygotowana została wizualizacja skali tego procederu.

Poniżej prezentujemy opis przedmiotowych badań ukazujący szkody indywidualne obywateli polskich powiatu zamojskiego, poniesione podczas agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, które zostały zweryfikowane, szczegółowo opisane, a następnie uszeregowane i przedstawione w ujęciu personalnym.   

Szkody indywidualne obywateli polskich powiatu zamojskiego - jak powstały? 

Szkody te powstały głównie w wyniku:   

• Działań wojennych i grabieży wojsk niemieckich. 
• Oficjalnej grabieży przez trzy niemieckie instytucje:  

• Pełnomocnika do Spraw Rejestracji Surowców (Beufragter für Rohstofferfassung), zajmującego się konfiskatą surowców, półproduktów, produktów oraz maszyn i urządzeń i wywożenia ich do Rzeszy;  
• Urząd Powierniczy dla Generalnego Gubernatorstwa (Treuhandstelle für das Generalgouvernemet), zajmujący się grabieżą mienia polskiego i żydowskiego;  
• Specjalnego Pełnomocnika do Rejestracji i Zabezpieczania Dzieł Sztuki i Zabytków Kultury (Der Sonderbeufragte für die Erfassung und Sicherung der Kunst und Kulturschätze), zajmującego się konfiskowaniem najbardziej wartościowych przedmiotów zabytkowych i dzieł sztuki. 

• Deportacji na przymusowe roboty do Rzeszy. 
• Przymusowego kierowania obywateli polskich do obozów pracy zlokalizowanych na terenie Generalnego Gubernatorstwa. 
• Wysiedlenia i rugowania.  

Skąd pozyskaliśmy dane źródłowe, na bazie których powstał projekt? 

• Biuro Odszkodowań Wojennych    

W związku z potrzebą ustalenia strat wojennych poniesionych przez Polskę podczas II wojny światowej, ze względu na zamiar wystąpienia wobec Niemiec o odszkodowania oraz przygotowania planu odbudowy kraju, został powołany samodzielny urząd pod nazwą Biuro Odszkodowań Wojennych (BOW), działający przy Prezydium Rady Ministrów. Do inwentaryzacji strat wojennych w ramach BOW zostali wytypowani przez poszczególne ministerstwa specjaliści. Ponadto BOW opierał się na komórkach zlokalizowanych przy urzędach wojewódzkich i starostwach oraz współpracował z: jednostkami samorządu gminnego i miejskiego oraz instytucjami fachowymi, jak np. Państwowy Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych; itd. 

Rejestracja szkód wojennych objęła całość życia gospodarczego i społecznego Polski na podstawie aktów prawnych w przemyśle, rolnictwie, leśnictwie, komunikacji, dziedzinie kultury i sztuki,  wojsku,  zdrowiu, handlu i majątku prywatnym,  nieruchomościach. Oprócz wymienionych zarządzeń na podstawie zarządzenia Ministra Administracji Publicznej z 9 czerwca 1945 została przeprowadzona rejestracja wypadków śmierci, przypadków i przyczyn inwalidztwa, form terroru niemieckiego.  

Rejestracja i zestawienie strat wojennych zostały sporządzone dla Polski w granicach powojennych z wyłączeniem ziem Północnych i Zachodnich (tzw. Ziem Odzyskanych). Za miernik strat przyjęto złoty według wartości z 1 września 1939. Straty obliczono na dzień zakończenia wojny, tj. 9 maja 1945. Proces rejestracji i obliczania strat wojennych trwał od 21 września 1944 do 1 stycznia 1947.  

Jednocześnie ze względu na czytelność prezentowanych danych zostały one przeliczone na wartość z roku 2021 kiedy to rozpoczęliśmy realizację projektu. Wartość ta stanowi zatem współczesną wartość bazową i w każdym roku będzie aktualizowana o bieżący wskaźnik publikowany na początku drugiego kwartału. Szczegółową metodologię waloryzacji szkód indywidulanych obywateli polskich powiatu zamojskiego poniesionych podczas agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej (1939-1945) na wartość współczesną z roku bazowego 2021, przedstawimy w dalszej części projektu (panel 3).  

W treści projektu, który właśnie przekazujemy Państwu, zastosowaliśmy natomiast już wyliczenia i dane bieżące, uaktualnione na rok 2023. 

• Dokumentacja archiwalna Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej zlokalizowana w Archiwum Akt Nowych w zespole Biuro Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej 

Materiał dokumentujący działalność Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej znajduje się w Archiwum Akt Nowych w zespole Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej. Kwerendzie został poddany jego zasób: 

Organizacja i działalność Biura: Zarządzenia, okólniki, korespondencja, straty i szkody wojenne Polski, straty biologiczne Polski, straty przemysłu i rzemiosła, straty rolnictwa i leśnictwa, straty handlu, straty komunikacji i łączności, zniszczenia wojenne budynków mieszkalnych, gospodarczych i użyteczności publicznej, straty wojenne administracji centralnej i terenowej, straty wojenne związków zawodowych, materialne straty wojenne indywidualnych obywateli polskich - pretensje prywatno-prawne, rewindykacje i odszkodowania wojenne, straty i szkody wojenne innych państw i problemy odszkodowań wojennych, dzienniki korespondencyjne, dopływ: rejestracja szkód wojennych, niemieckie aktywa i pasywa zagraniczne (Polska), obecni posiadacze niemieckich papierów wartościowych, materiały rządu francuskiego dotyczące strat wojennych i reparacji wojennych niemieckich sporządzone przez La Documentation Française. 

Szczegółowej kwerendzie w zespole Biuro Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej zostały poddane następujące jednostki archiwalne: straty wojenne osób fizycznych i prawnych na terenie województwa kieleckiego, szkody i straty wojenne poniesione przez województwo białostockie, krakowskie, pomorskie, lubelskie, łódzkie,  śląsko – pomorskie, wrocławskie,  miasta stołecznego Warszawy i jego mieszkańców, miasta Łódź, straty wojenne instytucji i osób cywilnych na terenie miasta Łodzi, straty wojenne osób fizycznych i prywatnych na terenie województwa szczecińskiego.   

• Dokumentacja archiwalna zgromadzona w Archiwum Państwowym w Zamościu, zespół Starostwo powiatowe w Zamościu  

Po wnikliwej kwerendzie materiałów archiwalnych zgromadzonych w zespole Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej oraz literatury przedmiotu, podjęto decyzję o przeprowadzeniu badań nad indywidualnymi stratami obywateli polskich powiatu zamojskiego poniesionymi w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945. Podyktowane to było faktem, że mieszkańcy Zamojszczyzny ponieśli szczególnie dotkliwe straty wynikające z masowej akcji wysiedleń, trwającej od listopada 1941 r. do sierpnia 1943 r. Akcja ta objęła ludność zamieszkującą tereny powiatów- zamojskiego, tomaszowskiego, hrubieszowskiego i biłgorajskiego. Wysiedlana ludność na Zamojszczyźnie była zmuszona do pozostawienia dla osadników niemieckich całego mienia ruchomego i nieruchomego. Wsie po otaczaniu licznymi siłami SS, policji i Wehrmachtu były brutalnie całe wysiedlane. Częste były przypadki palenia wszystkich zabudowań wsi i mordowania jej mieszkańców.  

W sumie akcja wysiedleńcza na Zamojszczyźnie  objęła 300 wsi i około 110 tys. osób. Część usuniętych mieszkańców tych wsi, kilkadziesiąt tysięcy trafiła do obozów koncentracyjnych w Majdanku oraz w Auschwitz. Pozostałe kilkadziesiąt tysięcy Niemcy wysłali do pracy w Rzeszy. Ponadto do Rzeszy trafiło około 4,5 tys. dzieci w celu ich germanizacji.   

Kwerendzie szczegółowej zostały poddane jednostki archiwalne znajdujące się Archiwum Państwowe w Zamościu, zespół Starostwo powiatowe w Zamościu. 

• Wyniki kwerendy archiwalnej w zespole Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej oraz w zespole Starostwa powiatowego w Zamościu 

W sumie szczegółowej kwerendzie w zespole Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Narodowej oraz w zespole Starostwa powiatowego w Zamościu zostało poddane ponad 36 tys. stron - dokumentów archiwalnych. W wyniku przeprowadzonej szczegółowej kwerendy została zgromadzona dokumentacja archiwalna dotycząca strat indywidualnych powstałych w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945, poniesionych przez mieszkańców gminy: Krasnobród, Łabunie, Mokre, Nielisz, Nowa Osada, Skierbieszów, Suchowola, Sułów, Szczebrzeszyn, Tereszpol, Wysokie, Stary Zamość, Zwierzyniec,  w powiecie zamojskim oraz miasta Zamość. 

Wyżej wymieniona kwerenda dostarczyła informacji dotyczących szkód indywidualnych gminy: Krasnobród, Łabunie, Mokre, Nielisz, Nowa Osada, Skierbieszów, Suchowola, Sułów, Szczebrzeszyn wieś, Tereszpol, Wysokie, Stary Zamość, Zwierzyniec,  w powiecie zamojskim oraz miasta Zamość i miasta Szczebrzeszyn będących wynikiem: bezpośrednich działań wojennych przeprowadzonych przez wojska niemieckie i pozostałe wojska; bezprawnych zarządzeń niemieckich władz okupacyjnych; aktów gwałtu żołnierzy i funkcjonariuszy niemieckich oraz innych podległych dowództwu niemieckiemu; aktów gwałtu obywateli niemieckich, osób przynależnych do narodu niemieckiego oraz osób będących w służbie niemieckiej; faktycznej konieczności opuszczenia przez poszkodowanego domu, gospodarstwa rolnego, zakładu pracy, wynikającej z działań wojennych lub zarządzeń władz niemieckich wojsk i sprzymierzonych z Niemcami. 

Szczegółowe zestawienie szkód wojennych poniesionych przez mieszkańców powiatu zamojskiego 

Na podstawie przeprowadzonych badań, omówionych powyżej zostały sporządzone szczegółowe zestawienie w postaci tabel przedstawiające rodzaj i wartość szkód poniesionych przez mieszkańców gminy: Krasnobród, Łabunie, Mokre, Nielisz, Nowa Osada, Skierbieszów, Suchowola, Sułów, Szczebrzeszyn wieś, Tereszpol, Wysokie, Stary Zamość, Zwierzyniec,  w powiecie zamojskim oraz miasta Zamość i miasta Szczebrzeszyn.  

Zestawienia szczegółowe zostały sporządzone na podstawie kwestionariuszy dotyczących rejestracji szkód wojennych dla miast i dla wsi, wypełnianych przez mieszkańców powiatu zamojskiego w 1945 r., sporadycznie w 1946 r.  Podział administracyjny powiatu zamojskiego na gminy jest zgodny ze stanem na moment składania kwestionariuszy. 

Rejestracji za pośrednictwem kwestionariuszy dla wsi i miast podlegały głównie szkody będące wynikiem: bezpośrednich działań wojennych przeprowadzonych przez wojska niemieckie i pozostałe wojska; bezprawnych zarządzeń niemieckich władz okupacyjnych; aktów gwałtu żołnierzy i funkcjonariuszy niemieckich oraz innych podległych dowództwu niemieckiemu; aktów gwałtu obywateli niemieckich, osób przynależnych do narodu niemieckiego oraz osób będących w służbie niemieckiej; faktycznej konieczności opuszczenia przez poszkodowanego domu, gospodarstwa rolnego, zakładu pracy, wynikającej z działań wojennych lub zarządzeń władz niemieckich wojsk i sprzymierzonych z Niemcami. 

Rozróżniano trzy rodzaje szkód:  

• szkody niematerialne - osobowe;  
• szkody materialne – rzeczowe;  
• szkody inne – w pretensjach. 

 Szkody rzeczowe dzielono na szkody poniesione w nieruchomościach i w ruchomościach oraz w zakładach pracy. Rejestracja wszystkich rodzajów szkód odbywała się Urzędzie Rejestracyjnym, w przypadku miasta w Zarządzie Miejskim, a wsi w Urzędzie Gminy. 

Władze przyjęły zasadę odszkodowań w naturze i przy rejestracji szkód starano się przede wszystkim dokładnie określić wielkość i jakość zniszczonych, uszkodzonych lub wywiezionych obiektów. Natomiast przeliczanie szkód według wartości pieniężnej miało bardziej charakter pomocniczy i zasadniczo znajdowało się w gestii poszkodowanego. Miernik pieniądza miał istotne znaczenie jedynie w przypadku szkód niematerialnych i szkód w pretensjach. 

Wszystkie normy pieniężne miały być ustalane według cen na dzień 1 września 1939 r. Wykluczonym były określenia w innych walutach, np. USD, markach niemieckich. W przypadku przedmiotów nabytych podczas wojny po cenach rynkowych, które uległy uszkodzeniu lub zostały wywiezione, ich wartość również musiała być podana według cen z 1 września 1939 r. Następnie należało dokładnie określić w jaki sposób powstała szkoda – wskutek zniszczenia, uszkodzenia czy też wywiezienia oraz co było bezpośrednią przyczyną – działania wojenne czy też akt gwałtu niemieckiej administracji lub inne czynniki. 

 Starano się o jak najlepsze udokumentowanie szkody. W pierwszej kolejności wymagano przedłożenia dowodów w formie zaświadczeń władz, rachunków, ekspertyz rzeczoznawców, itp. Jeżeli nie było takiej możliwości, to jako dowód akceptowane było oświadczenie świadków. Nie odmawiano rejestracji szkód nawet wtedy jeżeli istniały trudności w przedstawieniu jakiegokolwiek dowodu. Dotyczyło to takich przypadków jak repatrianci, wysiedleńcy, itp. Wtedy rozmiary szkody i okoliczności jej powstania określała osoba rejestrująca szkody (rejestrator) wspólnie z poszkodowanym.  

Rejestracji podlegały szkody wojenne wszystkich obywateli polskich i przynależnych do narodu polskiego (kategoria ta dotyczyła głównie ziem Zachodnich i Północnych przyłączonych do Polski po II wojnie światowej). Wnioski o odszkodowanie mogły składać nie tylko osoby poszkodowane. W imieniu nieletniej sieroty wniosek składał opiekun, w imieniu nieobecnego męża – żona, itp. Przyjmowano również wnioski składane przez osoby obce w stosunku do poszkodowanego, np. sąsiad, gdy poszkodowany i jego rodzina zginęli lub zaginęli. W pozostałych przypadkach szkody z całego mieszkania i gospodarstwa składała głowa rodziny, włącznie ze szkodami wszystkich członków rodziny, będących na jego utrzymaniu.   

Kwestionariusze rejestracji szkód wojennych dla miast i wsi 

Zestawienia szczegółowe zostały sporządzone na podstawie kwestionariuszy dotyczących rejestracji szkód wojennych dla miast i dla wsi, wypełnione przez mieszkańców powiatu zamojskiego. Kwestionariusze te zawierają następujące dane: 

1. Dane ogólne – wypełniali mieszkańcy wsi i miast:  

1. Dane personalne: nazwisko i imię poszkodowanego; przynależność państwowa; narodowość; data i miejsce urodzenia; miejsce zamieszkania przed 1 września 1939 r.; miejsce zamieszkania w momencie składania kwestionariusza; zawód wykonywany przed 1 września 1939 r.; zawód wykonywany w momencie składania kwestionariusza; stan cywilny; liczba i wiek dzieci oraz pozostałych osób będących na utrzymaniu osoby poszkodowanej. 

2. Szczegóły dotyczące powstania szkody: kiedy powstała szkoda; miejscowość w której powstała szkoda; opis zdarzenia powodującego szkodę. W tym opisie podawano czy szkoda powstała wskutek zniszczenia, uszkodzenia czy też wywiezienia. Następnie czy w wyniku działań wojennych, czy też wskutek aktów gwałtu. 

3. Świadkowie: nazwisko i imię świadka; zawód świadka; stosunek pokrewieństwa lub zależności służbowej lub materialnej świadka od poszkodowanego.   

Na świadków zgłaszane były przede wszystkim osoby obce i niezależne pod względem materialnym od poszkodowanego. Jedynie w przypadku braku możliwości znalezienia odpowiednich osób, dopuszczano świadectwo członków rodziny lub osób zależnych materialnie od poszkodowanego np. pomoc domowa, czeladnik, itp. W takich przypadkach, był obowiązek odnotowania tego w kwestionariuszu. 

2. Straty niematerialne – wypełniali mieszkańcy wsi i miast:  

1. Upośledzenie fizyczne oraz umysłowe – w tych punktach starano się dokładnie ustalić: rodzaj upośledzenia fizycznego i umysłowego; procentową niezdolność do pracy; wiek poszkodowanego; dochód (zarobek) roczny poszkodowanego.  

Rodzaj i procent niezdolności do pracy w pierwszej kolejności były ustalane przez lekarza Ubezpieczalni Społecznej, przez lekarza powiatowego lub przez lekarza miejskiego. W ostateczności przez lekarza prywatnego. W przypadku trudności z uzyskaniem świadectwa lekarskiego posiłkowano się innymi wiarygodnymi dokumentami (np. świadectwo szpitala, świadectwom ośrodka zdrowia, itp.). Kiedy nie dysponowano wymieniony dokumentami, rodzaj upośledzenia i procent niezdolności do pracy określał rejestrator. Dochód roczny poszkodowanego wpisywano na podstawie zaświadczenia z  miejsca pracy lub z Urzędu Skarbowego. Przy ich braku dopuszczano zeznanie świadków. 

2. Utrata życia żywiciela wskutek: działania wojennego; zamordowania; pobytu w więzieniach, obozach koncentracyjnych, karnych, pracy i itp.; pracy przymusowej; rany, choroby, wycieńczenia, ukrywania się.  

W przypadku dokumentów potwierdzających śmierć żywiciela rodziny, robiono uwierzytelnioną kopię i dołączano do kwestionariusza. W przypadku braku takich dokumentów wystarczało poświadczenie dwóch świadków. Następnie rejestrator musiał ustalić, czy zmarły faktycznie był żywicielem rodziny oraz określić jego wiek i roczny zarobek. 

3. Straty moralne wskutek: straty najbliższego członka rodziny; upośledzenia fizycznego najbliższego członka rodziny; upośledzenia umysłowego najbliższego członka rodziny; zaginięcia najbliższego członka rodziny; przymusowej rozłąki najbliższego członka rodziny; prześladowań narodowościowych, rasowych, politycznych, itp.  

4. Wysokość żądanej renty lub jednorazowego odszkodowania.  

W punkcie 4 sumowano straty z kilku rodzajów strat, np. jeżeli składający wniosek poniósł straty na ciele, zabili mu rodziców, brat zaginął, miała miejsce przymusowa rozłąka z żoną, itp. to poszczególne kwoty były zsumowane i wpisywane oddzielnie w rubryce  renty i oddzielnie w rubryce jednorazowego odszkodowania. Te dwa rodzaje odszkodowań były różne. Przypadek renty zachodził wtedy, jeżeli poszkodowany z tytułu poniesionej szkody żądał stałego miesięcznego uposażenia. Przy jednorazowym odszkodowaniu określano sumę jaka miała być wypłacona jednorazowo jako rekompensata za poniesione szkody. Przy ustalaniu wysokości renty oraz jednorazowego odszkodowania kierowano się zdolnościami zarobkowymi poszkodowanego względnie jego żywiciela. Przy zdolności zarobkowania kierowano się zasadą, że przeciętny człowiek pracuje i zarabia do 65 roku życia. 

3. Szkody w gospodarstwie i ruchomościach – wypełniali mieszkańcy miast. Przy tym rodzaju szkody podawano: liczbę sztuk, kompletów, kg, itp.; cenę na 1 września 1939 r.; wysokość żądanego odszkodowania. 

1. Odzież: ubrania – męskie, damskie, dziecięce; okrycie wierzchnie – futra, płaszcze, kostiumy; komplety bielizny; komplety pościeli; komplety obuwia; różne. 

2. Mieszkanie: liczba izb (pomieszczeń) według stanu na 1 września 1939 r.; liczba izb zniszczonych; komplety mebli; biblioteki – liczba tomów; zbiory naukowe; dzieła sztuki, obrazy, rzeźby, antyki, dywany, itp. – podawano informacje na ich temat i kto był twórcą; przedmioty i urządzenia techniczne – radia, patefony, itp.; fortepiany, pianino, itp.; różne. 

3. Gospodarstwo: sprzęt gospodarczy, wyposażenie kuchni, itp.; zapasy żywności; zapasy opału. 

4. Inwentarz żywy: konie; krowy; trzoda chlewna; kozy; owce; drób. 

5. Samochody: samochody osobowe; samochody ciężarowe; motocykle; rowery; inne. 

6. Rożne. 

Na koniec była podawana łączna suma żądanego odszkodowania z tytułu strat w gospodarstwie i ruchomościach oraz stopień zniszczenia w procentach. 

4. Straty w nieruchomościach, zakładach pracy – wypełniali mieszkańcy miast. Podawano stopień zniszczenia w procentach oraz wysokość żądanego odszkodowania. 

1. Nieruchomości: domy czynszowe; domy jednorodzinne; zabudowania gospodarcze; wielkość domu – liczba mieszkań, liczba izb; numer hipoteczny; koszt budowy; cena i rok nabycia.  

Przy rejestracji szkód w nieruchomościach koncentrowano się głównie na informacjach ogólnych, przede wszystkim na ustaleniu wartości domu na podstawie polisy ubezpieczeniowej lub innych dowodów będących w posiadaniu poszkodowanego oraz na ocenie zniszczenia domu w procentach. W przypadku braku dowodów wyceny dokonywał poszkodowany. Przy ustalaniu wartości domu korzystano z zestawienia kosztów budowy, ceny nabycia według aktu hipotecznego, itp. Właściciele posiadający wiele zniszczonych lub uszkodzonych nieruchomości składali oddzielnie kwestionariusze dla każdej nieruchomości. 

2. Zakłady przemysłowe: rodzaj przemysłu; budynki; urządzenia, maszyny, instalacje, ruchomości; fabrykaty, surowce, towary; koszty budowy; cena i rok nabycia; kategoria świadectwa przemysłowego. 

Rejestrator rodzaj przemysłu ustalał opierając się na następnej klasyfikacji: przemysł mineralny -  cegielnie, cementownie, huty szkła, wapienniki, kamieniołomy; metalowy – huty żelaza, odlewnie żelaza, walcownie i odlewnie innych metali; fabryki narzędzi; fabryki wyrobów masowych, fabryki konstrukcji i urządzeń; fabryki środków przewozowych, fabryki maszyn i narzędzi rolniczych, fabryki wyrobów precyzyjnych; elektrotechniczny; chemiczny – rafinerie nafty i gazoliny, gazownie, fabryki nawozów sztucznych, fabryki przędzy sztucznego jedwabiu, fabryki przetworów tłuszczowych, fabryki wyrobów gumowych; włókienniczy – fabryki wyrobów dzianych, przędzalnie, tkalnie; papierniczy – papiernie; skórzany – garbarnie; drzewny – fabryki mebli giętych, tartaki, fabryki dykt i fornirów; spożywczy – cukrownie, gorzelnie i ratyfikacje, browary i słodownie, młyny, bekoniarnie, fabryki wyrobów tytoniowych, fabryki konserw; odzieżowy – obuwnictwo mechaniczne; zabawkarski; poligraficzny – drukarnie; budowlany; górnictwo – wszystkie rodzaje kopalni.  

Natomiast przy kategorii świadectwa przemysłowego wpisywano kategorie, jakie zakład otrzymał w 1938 r.  

3. Zakład rzemieślniczy: rodzaj rzemiosła; budynki; urządzenia, maszyny, narzędzia, ruchomości; fabrykaty, surowce, towary; różne; kategoria świadectwa przemysłowego. 

Kwalifikacja rodzajów rzemiosła była następująca: krawiectwo; rzeźnictwo i wędliniarstwo; kowalstwo;  szewstwo; stolarstwo; fryzjerstwo; mularstwo; piekarnictwo; ciesielstwo; ślusarstwo; malarstwo; blacharstwo; cholewkarstwo; kołodziejstwo; zegarmistrzostwo; rymarstwo i siodlarstwo; kuśnierstwo; cukiernictwo; fotografowanie; czapnictwo; kapelusznictwo; szklarstwo i inne. 

4. Przedsiębiorstwa handlowe – sklep: rodzaje handlu; wyposażenie i pozostałe nieruchomości; towary; różne; kategorie świadectwa przemysłowego. 

Klasyfikacja rodzajów handlu była następująca: skup towarów, w tym zboża, żywe zwierzęta, owoce, skóry surowe; handel towarowy; sklepy z artykułami rolnymi, żywnościowymi, odzieżowymi, meblami, alkoholami, itp. 

5. Wolne zawody: rodzaj zawodu; urządzenia, ruchomości gabinetu, biura; różne. 

Rodzaj zawodów wolnych ustalano na podstawie zeznania podatkowego. Natomiast wartość zakładu na podstawie zaświadczenia organów samorządu gospodarczego – Izby Przemysłowo – Handlowej, Izby Rzemieślniczej, Izby Adwokackiej, Izby Lekarskiej, itp. 

5. Straty w gospodarstwie – wypełniali mieszkańcy wsi w miejsce strat w gospodarstwie i ruchomościach oraz strat w nieruchomościach i zakładach pracy, które były wypełniane przez mieszkańców miast: 

1. Gospodarstwo rolne – dla celów statystycznych w ha: powierzchnia ogólna; grunty orne; łąki; pastwiska; sady, ogrody; lasy; pozostałe.  

2. Budynki: mieszkalne; stodoły; obory; spichlerze; chlewy; pozostałe. 

Rejestracji podlegały zarówno budynki i zabudowania zniszczone w wyniku bezpośrednich działań wojennych, jak i w wskutek zarządzeń niemieckich władz okupacyjnych, zwłaszcza w ramach akcji pacyfikacyjnych, przeprowadzonego przymusowego scalania gruntów, akcji represyjnych za ukrywanie Żydów i partyzantów, itp. 

3. Inwentarz martwy: młockarnie; żniwiarki; sieczkarnie; siewniki; kieraty; wozy, bryczki; pługi, broni i pozostałe. 

4. Inwentarz żywy: konie; bydło rogate; trzoda chlewna; owce; kozy; drób; pozostałe. 

Za szkody w inwentarzu żywym uznawano zwierzęta padłe podczas działań wojennych lub z powodu działań okupanta, zarekwirowane przez wojska niemieckie i sprzymierzone z nimi (Węgrzy, Rumuni, Ukraińcy, Słowacy, itd.) oraz przez administrację niemiecką, zwierzęta oddane w ramach akcji kontyngentowej, itp. 

5. Ziemiopłody i pasze: pszenica; żyto; jęczmień; owies; ziemniaki; buraki cukrowe; pozostałe. 

Rejestracją zostały objęte ziemiopłody zniszczone w stodołach, stogach oraz na pniu jak również zarekwirowane przez okupanta lub oddane w ramach akcji kontyngentowej, itd. 

6. Produkcja rolna: mleko; masło; jaja; owoce; warzywa, inne. 

W punktach 1 – 6 poszkodowani podawali dokładną liczbę utraconych zwierząt, przedmiotów i produktów oraz ich wartość wg cen przedwojennych z 1 września 1939 r. 

7. Różne: straty w melioracjach; straty w drzewostanie; różne. 

Do strat w drzewostanie zaliczano: lasy wycięte: wskutek budowy okopów, akcji pacyfikacyjnej, na potrzeby budownictwa niemieckiego, bunkrów, obozów pracy, itd.; lasy zniszczone wskutek działań wojennych, niezależnie jakie to były wojska. Do strat w melioracjach należały: straty w urządzeniach melioracyjnych powstałe w wyniku działań wojennych, budowy okopów i innych działań dewastacyjnych. 

8. Zakłady pracy na wsi: rzemieślnicze wiejskie; sklepy; przemysł wiejski – wiatraki, młyny, gorzelnie, browary, cukrownie, cegielnie, fabryki dachówek, pokłady torfu, plantacje tytoniu, warzyw i owoców, inspekty, szkółki drzew, gospodarstwa rybne, hodowle zarodowe, itp.; instytucje kredytowe – Gminne Kasy Oszczędnościowe, Kasy Stefczyka, Banki Ludowe, itp.; wolne zawody; inne – domy ludowe, straże pożarne, itp. 

Przy szkodach w zakładach pracy na wsi podawano informacje dotyczące rodzaju zakładu oraz kwoty odszkodowania w: budynkach; maszynach, urządzeniach i ruchomościach; surowcach, zapasach i wyrobach; innych.   

9. Gospodarstwo domowe: odzież – męska, damska, dziecięca; pościel; meble; sprzęt kuchenny; zapasy; inne.  

Przy rejestracji szkód w gospodarstwie domowym  mieszkańców wsi postępowano podobnie jak w przypadku rejestracji strat w gospodarstwie i nieruchomościach, zgłaszanych przez mieszkańców miast.  

10. Stopień zniszczenia gospodarstwa – poszkodowany w sposób orientacyjny ustalał stopień zniszczenia w procentach.  

6. Inne straty – w pretensjach, spowodowane przez (wypełniali mieszkańcy wsi i miast): 

1. Wysiedlenie z: domu czynszowego; mieszkania; zakładu pracy. 

Tu podawano informacje dotyczące: wielkości i rodzaju obiektu; jego roczny dochód, przy mieszkaniu ewentualny dochód z wynajmu poszczególnych pokoi; czas trwania wysiedlenia, ewakuacji, faktycznego opuszczenia. Do łącznej straty doliczano koszty przeprowadzki oraz pozostałe koszty spowodowane wysiedleniem. 

2. Zniszczenie, konfiskatę oraz rabunek: złota i kosztowności; obcych walut; pieniędzy obiegowych; papierów wartościowych, listów zastawnych, obligacji, akcji, itp.; weksli, rewersów, czeków;  książeczek oszczędnościowych; wkładów bankowych; różnych wierzytelności; różnych przedmiotów wartościowych. 

Wyszczególnione powyżej szkody powstały wskutek konfiskat zarządzonych przez niemieckie władze okupacyjne oraz osoby prywatne podlegające okupantowi. Przy walutach obcych podawano rodzaje i kwoty szkód. Do pieniędzy obiegowych zaliczano: złote krakowskie, karbowańce, ruble, marki niemieckie, itp. Przy akcjach, listach zastawnych i obligacjach podawano nazwę przedsiębiorstwa lub instytucji finansowej będącej emitentem, wartość nominalną i na jaką walutę opiewały. Natomiast przy czekach, wekslach i rewersach podawano w miarę możliwości nazwisko wystawcy i jego narodowość, a przy książeczkach oszczędnościowych i wkładach bankowych zamieszczano nazwę instytucji kredytowej lub oszczędnościowej. Złoto oraz waluty obce przeliczano na złote według kursu na dzień 1 września 1939 r. i wpisywano do rubryki „wysokość żądanego odszkodowania”. W podobny sposób określano wartość akcji i papierów wartościowych oraz okupacyjnych pieniędzy obiegowych. 

3. Niewypłacenie należnych sum pieniężnych: poborów, emerytur, zapomóg, zaopatrzenia; należności z tytułu wykonywanej pracy; należności z tytułu wykonywanej dostawy; utraty zabezpieczeń wierzytelności hipotecznych wskutek zniszczenia nieruchomości.  

Przy szkodach powstałych wskutek zawieszenia przez niemieckie władze okupacyjne wypłat niektórych kategorii poborów, emerytur, zapomóg, świadczeń, itp., poszkodowany podawał w jakiej instytucji państwowej  lub w jakim zakładzie pracy otrzymywał tą  należność przed wojną, jaka to była kwota roczna oraz okres nieotrzymywania tych należności. Przy szkodach wynikających z utraty zabezpieczenia rzeczowego dla posiadanych wierzytelności, z powodu zniszczenia nieruchomości na której poszkodowany posiadał hipotekę podawano adres, nazwę hipoteczną i wysokość sumy hipotecznej oraz rodzaj zniszczonej nieruchomości. 

4. Przymusowe wykorzystanie: pracy niedostatecznie wynagrodzonej w stosunku do utrzymania; niedostatecznie zlikwidowanej wierzytelności; innych umów, praw, patentów. 

Rejestratorzy wpisywali przy: niedostatecznym wynagrodzeniu – nazwę i adres zakładu pracy oraz rodzaj wierzytelności, roczny zarobek i wysokość sumy wierzytelności, czas trwania niedostatecznego wynagrodzenia; wierzytelnościach zlikwidowanych niedostatecznie, czyli przeliczonych niekorzystnie dla dłużnika – rodzaj wierzytelności (hipoteka, czek, weksel, itp.), wysokość sum wierzytelności oraz datę ich uiszczenia; innych umowach, prawach i patentach – dokładny opis na czym polegała strata, rodzaj i rozmiar eksploatacji oraz wysokość odszkodowania. 

5. Bezprawne pozbawienie wolności, kary pieniężne: pozbawienie wolności; kontrybucje, grzywnę, kary pieniężne; różne. 

Do szkód związanych z pozbawieniem wolności zaliczano osadzenie poszkodowanego w więzieniu, obozie koncentracyjnym, obozie pracy względnie w innym miejscu, co skutkowało, że w tym czasie nie mógł zarabiać lub pomagać w utrzymaniu rodziny. Wysokość szkody określano biorąc pod uwagę zarobek roczny poszkodowanego oraz czas jego pobytu w więzieniu lub obozie.