Projekt ukazuje szkody powstałe w okresie drugiej wojny światowej, a pozyskane dane wykazują wartości z lat 1939-1945. Celem jednak czytelności danych i umiejscowienia ich we współczesnym świecie dokonaliśmy przeliczenia tych wartości na bieżące, aby pokazać prawdziwą skalę dramatu oraz czytelne wartości, o które mogą ubiegać się obywatele polscy, których rodziny, z powiatu zamojskiego, doznały w tym czasie krzywdy.  

W tym kontekście przekazujemy Państwu, przygotowaną przez profesora dr hab. Mirosława Kłuska, pracownika Katedry Historii Ekonomii na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, metodologię waloryzacji na wartość współczesną szkód indywidulanych obywateli polskich powiatu zamojskiego poniesionych podczas agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945. Jednocześnie w treści projektu, który Państwu prezentujemy, zastosowaliśmy już wyliczenia i dane bieżące, zwaloryzowane na rok 2023. 

Ze względu na brak urzędowych oficjalnych przeliczników złotych przedwojennych na złote obiegowe obwiązujące obecnie, koniecznym było opracowanie metody przeliczania wartości strat wojennych mieszkańców powiatu zamojskiego poniesionych podczas agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945, wyrażonych w złotych przedwojennych (sierpień 1939 r.) na wartość współczesną. Szukając odpowiedzi, jaką wartość realną przedstawiają dziś te straty z pewnością musimy wykluczyć ich wartość nominalną, ze względu na wymianę pieniędzy w 1950 r. w stosunku 100 zł starych za 1 zł nowy i przeprowadzonej denominacji w 1995 r. 1:10 000.  

Pierwszą pełną próbę waloryzacji złotego przedwojennego na jego wartość współczesną podjęli się Paweł Pońsko i Mirosław Kłusek¹. Zauważyli oni, „że ustalenie względnej zmiany wartości kwoty pieniędzy między dwoma różnymi momentami, tzn. między rokiem bazowym a rokiem referencyjnym, nie jest kwestią oczywistą. Nie ma Jednej „poprawnej” ekonomicznej miary wartości historycznej, a ekonomiści stosują różne wskaźniki  w zależności od kontekstu pytania, często podając warianty możliwych waloryzacji” ².  

Autorzy  zaproponowali kilka sposobów waloryzacji wartości strat wojennych wyrażonych w złotych przedwojennych, opierając się na danych historycznych oraz powszechnie dostępnych indeksach obrazujących zmiany wartości w czasie: 

1. Waloryzacja indeksem cen. Odpowiada ona na pytanie ile dziś warte byłoby dobro konsumpcyjne zakupione za daną kwotę w złotych z 1939 r. Tu poprawnym przelicznikiem będzie indeks cen konsumpcyjnych (Consumer Price Indeks – CPI). Niestety mamy brak ciągłości waluty polskiej przed II wojną światową i po niej, gdyż polski złoty przedwojenny nigdy nie został poprawnie zwaloryzowany na złoty powojenny. W związku z tym autorzy oparli się tutaj na dolarze amerykańskim (USD), gdyż  indeks cen tej waluty jest znany nieprzerwanie od okresu sprzed II wojny światowej. Waloryzacja dolarem polega na mierzeniu wartości historycznej przez inflację dolara amerykańskiego, przy uwzględnianiu kursu polskiego złotego do dolara. Jest to miara zmiany w czasie realnej siły nabywczej złotego³. 

2. Waloryzacja złotem. W tym przypadku waloryzacja strat wojennych, wyrażona w złotych z 1939 r. za pomocą parytetu złota, jest waloryzacją za pomocą inwestycji lub lokaty kapitału. Upraszczając odpowiada na pytanie, jaką wartość dziś miałaby strata wojenna, gdyby za jej wartość kupiono złoto w 1939 r. i zachowano do dziś⁴. 

3. Waloryzacja kosztem utrzymania⁵. Jest to waloryzacja „sumy opisującej wartość konsumpcji w realiach współczesnych, uwzględniająca koszt ekonomiczny, czyli koszt utraconych możliwości konsumpcyjnych”⁶, która bierze pod uwagę zmianę koszyka konsumpcji, spowodowaną wzrostem gospodarczym. W tej metodzie waloryzacja strat wojennych byłaby mierzona względnym kosztem usług i dóbr, jak odzież, żywność, mieszkanie, itd., kupowanym przez członków przeciętnego gospodarstwa domowego. „W kontekście waloryzacji złotego przedwojennego metoda ta mierzy wagę wydatku jednego złotego, względem całości konsumpcji przeciętnej osoby w 1939 r., wskazując, ile dzisiejszych złotych trzeba wydać, aby zakupić podobnie istotną (jak w 1939 r.) część całkowitej konsumpcji dostępnej przeciętnej osobie dzisiaj” ⁷.  

4. Waloryzacja wynagrodzeniem średnim⁸. „Wynagrodzenia mierzą nakład pracy włożonej w wyprodukowanie zadanej wartości dodatniej albo czas, jaki pracownik musi spędzić w pracy, aby zapracować na koszt powstania danego produktu.” ⁹ Waloryzacja ta opiera się na podstawie średniego wynagrodzenia w gospodarce przed wybuchem II wojny światowej oraz obecnie, uwzględniając upływ czasu i rozwój gospodarczy.  

5. Waloryzacja PKB nominalnym¹⁰. Waloryzacja nominalnym PKB obejmuje pracę, kapitał i materiały użyte do wytworzenia utraconej wartości PKB. Przy tej metodzie wartość strat wojennych jest mierzona jako wielokrotność średniego dochodu, niezbędnego do zakupu utraconego majątku. Przez dochód należy rozumieć prawo pojedynczego obywatela II RP do części majątku gospodarki polskiej w 1938 r. Według autorów „Ze względu na całościowy charakter strat wojennych, to właśnie PKB wydaje się być miarą najbardziej odpowiednią dla ich waloryzacji. Pozwala nam policzyć koszt ekonomiczny jakim obciążyła Polskę okupacja niemiecka. Ponadto, korzystając z PKB per capita, przeliczamy majątek II RP na osobę” ¹¹.  

Opierając się na ustaleniach P. Pońsko oraz M. Kłuska w poniżej umieszczonej tabeli zamieszczono wskaźniki przeliczania strat wojennych. 

Tabela 1. Wskaźniki waloryzacji strat wojennych. 

Metoda waloryzacji	Okres	Wskaźnik waloryzacji
Dolar USA	wrzesień 1939-31.12.2021	15,40
Złoto	wrzesień 1939-31.12.2021	40,05
Koszty utrzymania	1938-2020	39,32
Wynagrodzenie średnie	1938-2021	58,95
PKB per capita	1938-2021	132,21
PKB	1938-2021	144,58

Źródło: P. Pońsko, M. Kłusek, Współczesna wartość strat wojennych poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, [w:] Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji  niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945. T. I. Opracowanie. Wydanie specjalne, pod red. K. Wnęka, Warszawa 2022, s. 403-433. 

Najbardziej adekwatną metodą waloryzacji strat wojennych poniesionych przez mieszkańców powiatu zamojskiego jest waloryzacja wynagrodzeniem średnim. Jest to metoda obejmująca zarówno koszty utrzymania jak i rezerwy finansowe, czyli oszczędności. W związku z tym umożliwia o wiele dokładniejsze określenie kosztu utraconego dochodu  z tytułu poniesionych strat wojennych niż w przypadku waloryzacji kosztami utrzymania. Natomiast waloryzację dolarem amerykańskim należy odrzucić, gdyż polski złoty jest notorycznie niedowartościowany względem dolara amerykańskiego i przeliczając go na koniec 2021 r. zaniżamy realną siłę nabywczą złotego. Podobnie należy odrzucić metody waloryzacji złotem oraz PKB nominalnym. W związku z tym, że złoto jest lokatą kapitału, to nie mierzy siły nabywczej pieniądza i tym samym nie indeksuje siły nabywczej złotego przedwojennego względem złotego współczesnego. Ponadto, należy pamiętać, że złoto często jest przedmiotem obrotu spekulacyjnego oraz jest chętnie kupowane w okresie recesji, co może oznaczać, że współczynnik waloryzacji tą metodą może się znacznie zmieniać w zależności od daty waloryzacji straty wojennej.  Natomiast metoda waloryzacji nominalnym PKB, jak zostało wspomniane, obejmuje pracę, kapitał i materiały użyte do wytworzenia utraconej wartości PKB. W związku z tym zdecydowanie bardziej nadaje się do waloryzowania całości strat wojennych, niż do waloryzacji strat wojennych poniesionych przez mieszkańców powiatu zamojskiego, które stanowią jedynie składową nominalnego PKB.   

Metoda waloryzacji wynagrodzeniem średnim w przypadku strat wojennych mieszkańców powiatu zamojskiego pokazuje nam, za jaki czas pracy obecnie należałoby zapłacić, aby wynagrodzenie wystarczyło na odtworzenie tej samej wartości poniesionej straty wojennej. Wskaźnik waloryzacji wynagrodzeniem średnim na koniec 2021 r. wynosi 58,95. Przy obliczaniu jaką ma wartość strata wojenna na dziś należy pomnożyć kwotę straty wojennej przez wskaźnik 58,95 a następnie otrzymaną sumę pomnożyć przez wskaźnik inflacji w Polsce od 1 stycznia 2022 do dziś. Takie wyliczenia zostały poczynione i bieżące wartości na rok 2023 zaprezentowane w projekcie. Kolejne przeliczenie nastąpi na początku IIQ 2024. 

W przypadku pytań zapraszamy do kontaktu z Redutą.